زندگینامه حسین گلگلاب،شاعر ترانه ای ایران
استاد حسین گلگلاب یکی از برجستهترین چهرههای هنری ایران است و آشنایی با سرگذشت او میتواند بسیار جالب و آموزنده باشد. در این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر با زندگی و آثار این استاد بزرگ موسیقی و هنر آشنا میشویم.
زندگینامه حسین گلگلاب
حسین گلگلاب، چهرهای پرکار و دانشمند ایرانی بود که در سال ۱۲۷۶ در تهران به دنیا آمد. او در زمینههای گوناگونی مانند گیاهشناسی، ادبیات، نویسندگی، شعر، ترجمه، تدریس دانشگاه، نوازندگی، موسیقی، عکاسی و هنر فعالیت داشت. گلگلاب به چندین زبان از جمله فرانسه، انگلیسی، روسی، عربی و لاتین مسلط بود.
پدر او ابوتراب خان، با لقب مصورالملک، از نقاشان و عکاسان نامدار دوره قاجار به شمار میرفت و در نقاشی روی سنگ استعداد ویژهای داشت.
مصورالملک برای آموزش فرزندش ارزش زیادی قائل بود. از آنجا که با موسیقیدانان زمان خود رفت و آمد داشت، پسرش را نیز با دنیای موسیقی آشنا کرد. به این ترتیب، حسین گلگلاب نواختن تار و سهتار را نزد استادانی چون آقا حسینقلی و درویش خان آموخت. پس از راهاندازی مدرسه موسیقی وزیری، او از نخستین دانشآموزان این مدرسه شد و همراه با کسانی مانند کاظم وزیری و علینقی وزیری در زمینه موسیقی همکاری کرد و در سالهای بعد خود در همان مدرسه به آموزش پرداخت.
تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه علمیه زیر نظر استادان برجسته آن روزگار، مانند عبدالعظیم قریب، میرزا ابراهیم قمی مسعودی، غلامحسین رهنما و شمسالعلما قریب گرکانی به پایان برد.
تحصیل در دارالفنون
برای ادامه تحصیل در مقطع دبیرستان، وارد مدرسه دارالفنون شد و زبان فرانسه را از آموزگاران فرانسوی آنجا فراگرفت.
او علاوه بر انگلیسی و فرانسه، مبانی اولیه زبان روسی را نیز در کلاسهای اسکندرخان ماردیروسیان آموخت و پس از اتمام تحصیلاتش در دارالفنون در سال ۱۲۹۵، از سال ۱۲۹۸ به آموزش علوم طبیعی در همان مدرسه مشغول شد.
حسین گلگلاب نخستین کسی بود که در ایران کتاب درسی در زمینه علوم طبیعی تألیف کرد. از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۷، دوازده جلد کتاب در حوزه جغرافیا و علوم طبیعی تهیه کرد که در مدارس تدریس میشد.
او از سال ۱۳۰۷ مسئول پژوهشهای علمی در زمینه گیاهشناسی شد و از زمان بنیانگذاری دانشگاه تهران تا سال ۱۳۴۵ به تدریس ادامه داد و هرگز به سمت سیاست یا تجارت نرفت.
حسین گلگلاب عضو فرهنگستان ایران بود و واژههای بسیاری، به ویژه در رشته علوم طبیعی، پیشنهاد داد که مورد پذیرش قرار گرفت و امروزه به طور کامل در زبان فارسی رواج دارد.
موسیقی
دقت و ظرافت گلگلاب که از دانش و پژوهشهایش در علوم طبیعی سرچشمه میگرفت، در دنیای موسیقی نیز آشکار بود و در هر دو زمینه، او را در میان استادان بزرگ جای داد.
گلگلاب در حالی که در نواختن ساز همپای برجستهترین استادان روزگار خود، نوازندهای چیرهدست محسوب میشد، در سرودن شعر و ترانه نیز همتراز با بزرگانای چون شیدا، عارف قزوینی و ملکالشعرای بهار بود.
او از شاعران توانای زمان خود به شمار میرفت. از آنجا که هم با نتهای موسیقی آشنا بود و هم درک عمیقی از موسیقی داشت، برخلاف بسیاری از شاعران که ساختن شعر بر روی آهنگ برایشان دشوار بود، میتوانست واژهها را به خوبی با نواهای موسیقی هماهنگ کند.
او با تشویق وزیری، چندین سرود و تصنیف ساخت که از میان آنها میتوان به سرودهای میهنی «ای ایران» و «آذر آبادگان» با اجرای بنان و نیز «خاک ایران» و «پایدار ایران» اشاره کرد.
تصنیفهای دیگری مانند «زبان عشق» با صدای عبدالعلی وزیری، «ره عشق» و «بلبل مست» با اجرای بنان و همچنین «وصال دوست» که وزیری آن را در دستگاه اصفهان ساخته بود، از آثار به یادگار مانده از او هستند.
سرود ای ایران
دکتر حسین گلگلاب، کسی است که شعر سرود میهنی «ای ایران» را سرود. داستان از این قرار است که پس از پایان جنگ جهانی دوم و در زمانی که نیروهای روس، انگلیس و آمریکا ایران را اشغال کرده بودند، در سال ۱۳۲۳، روزی دکتر گلگلاب از خیابان هدایت میگذشت. او شاهد رفتارهای بیادبانهی برخی سربازان خارجی با مردم شد.
پس از این اتفاق، او با ناراحتی به انجمن موسیقی ملی در همان خیابان هدایت رفت و ماجرا را برای روحالله خالقی تعریف کرد. این داستان، خالقی را بسیار ناراحت و متأثر کرد.
همین موضوع، انگیزهای شد تا خالقی یک آهنگ بسازد و گلگلاب نیز شعر آن را بسراید. نتیجهی این همکاری، سرود معروف «ای ایران» بود. اولین بار این سرود در ۲۷ مهرماه ۱۳۲۳، در نخستین کنسرت ارکستر انجمن موسیقی ملی در سالن سینما تهران، واقع در خیابان استانبول، اجرا شد و برنامه به مدت دو شب ادامه یافت.
در همان شب اول، این سرود سه بار تکرار شد و هر بار احساسات عمیق و شور فراوانی در میان شنوندگان ایجاد کرد. استقبال چشمگیر از این سرود باعث شد وزیر فرهنگ آن زمان، گروه نوازندگان را به استودیوی رادیو بفرستد تا یک نسخهی ضبط شده از آن تهیه شود. پس از آن، این سرود هر روز از رادیو تهران پخش میشد.
دکتر گلگلاب در سال ۱۳۲۴ به عنوان معاون دانشکده پزشکی انتخاب شد. در آن دوران ریاست دانشگاه بر عهدهی پروفسور اوبرلین بود. پس از چند سال، ایشان به سمت مدیرکل دبیرخانه دانشگاه و نیز ریاست انجمن زیستشناسی ایران منصوب شدند. او برای مطالعات بیشتر به کشورهای شوروی، بلژیک و انگلستان سفر کرد.
یکی از این سفرها، مربوط به شرکت در جشنهای دویست و بیستسالهی تأسیس فرهنگستان علوم شوروی در خردادماه ۱۳۲۴ بود که ایشان با دعوت ویژه در آن مراسم حضور یافتند.
درگذشت استاد :
سرانجام، حسین گلگلاب در اسفندماه سال ۱۳۶۳ و در سن ۸۷ سالگی چشم از جهان فروبست.
یادش به خیر و روانش شاد باد.
