آشنایی با اصطلاح میزان در موسیقی
همانطور که میدانید، رعایت زمان و دقت در اجرای نتهای موسیقی اهمیت زیادی دارد. برای اینکه کسی بتواند در نواختن ساز به مهارت افراد حرفهای برسد، لازم است اصول و قواعد موسیقی را به خوبی بشناسد. یکی از این مفاهیم مهم، «میزان» در موسیقی است. در ادامه این نوشته از وبلاگ آرین لوتوس، با معنای میزان در موسیقی آشنا خواهید شد.
آشنایی با اصطلاح میزان در موسیقی
در موسیقی، قطعهها از نظر زمان به بخشهای مساوی تقسیم میشوند. به هر یک از این بخشها یک «میزان» میگویند. خط عمودی که این میزانها را از یکدیگر جدا میکند، «خط میزان» نام دارد. همچنین، هر میزان خود از دو یا سه قسمت مساوی دیگر تشکیل شده است که به هر کدام از آن قسمتها یک «ضرب» گفته میشود.
تعریف میزان
آشنایی با مفهوم میزان در موسیقی
میزان در موسیقی نشانههایی است که برای مشخص کردن بخشهای زمانی و تعداد ضربها در هر بخش به کار میرود. این نشانهها کمک میکنند تا ویژگیهای مربوط به ریتم و زمانبندی قطعه مشخص شود. هر بخش با یک خط عمودی از بخشهای قبل و بعد خود جدا میشود. به فضای بین دو خط عمودی، میزان گفته میشود و خود این خطها نیز خط میزان نام دارند.
به زبان سادهتر، میزان به بخش زمانی بین دو ضرب قوی در یک قطعه موسیقی گفته میشود. در نتنویسی، این بخشها با خطهای عمودی نشان داده میشوند که روی خطوط حامل رسم میگردند. این خطوط عمودی، خطوط حامل را قطع میکنند و نتهایی که روی حامل نوشته شدهاند در بین این خطوط قرار میگیرند.
انواع میزان در موسیقی
بسته به ریتم و ضربآهنگ یک قطعه موسیقی، آن را در قالبهای مختلفی به نام «میزان» مینویسند. این میزانها معمولاً در چهار گروه اصلی دستهبندی میشوند که شامل موارد زیر است:
۱ – میزانهای ساده
میزانی است که هر ضرب آن را بتوان به ۲، ۴، ۸ و … تقسیم کرد. به زبان ساده، در میزانهای ساده فقط از یک نوع واحد زمانی استفاده میشود و این واحد تنها به ۲ یا مضربهای زوج آن بخش میشود.
در میزانهای ساده، ارزش زمانی هر ضرب برابر با یکی از شکلهای سادهی نتها مانند چنگ، سیاه یا سفید است.
برای تبدیل میزانهای ساده به میزان ترکیبی، کافی است در کنار هر ضرب یک نقطه قرار دهیم (مثلاً نت سیاه را به سیاه نقطهدار تغییر دهیم).
۲– میزانهای ترکیبی
میزانی است که هر ضرب آن را بتوان به سه قسمت مساوی تقسیم کرد. به بیان دیگر، میزانهای ترکیبی در اصل همان میزانهای ساده هستند، با این تفاوت که هر ضرب در آنها به جای دو قسمت، به سه قسمت کوچکتر تقسیم میشود.
در این نوع میزانها، ارزش زمانی هر ضرب معادل یک نت نقطهدار است؛ مانند نت چنگ نقطهدار، نت سیاه نقطهدار یا نت سفید نقطهدار.
۳- میزان لنگ
هر میزان ترکیبی، در واقع از ترکیب چند میزان ساده با کسرهای ۲ و ۳ به وجود میآید. به بیان دیگر، کسر میزان ترکیبی را نمیتوان به طور کامل به مضربهای ۲ یا مضربهای ۳ تقسیم کرد. برای نمونه میزان ۵/۴ (پنج چهارم) ممکن است از ترکیب یک میزان ۳/۴ (سه چهارم) و یک میزان ۲/۴ (دو چهارم) تشکیل شده باشد یا برعکس.
برای نشان دادن مرز بین بخشهای مختلف یک میزان ترکیبی، معمولاً از یک خط چین عمودی یا از همان کسر میزان استفاده میکنند تا قسمتهای آن را از هم جدا کنند.
۴– میزانهای مختلط
از ترکیب میزانهای گوناگون، میزان مخلوط ایجاد میشود که به دو شکل دیده میشود:
میزانهای مخلوط پشت سر هم: در طول یک قطعه موسیقی، با تغییر کسر میزان یا استفاده از نشانههای دیگر، ریتم و تقسیمبندی میزانها عوض میشود.
میزانهای مخلوط همزمان: در موسیقی چندصدایی، ممکن است یک یا چند خط موسیقی با تقسیمهای دوتایی (مثل دو نت برابر در یک ضرب) و خط یا خطوط دیگر با تقسیمهای سهتایی به طور همزمان اجرا شوند.
نکته: برای تبدیل میزانهای ساده به میزانهای ترکیبی، کسر میزان را در عدد ۳/۲ (سه دوم) ضرب میکنیم.
کسر میزان
کسر میزان در موسیقی مشخص میکند که هر قطعه چه وزن و ریتمی دارد. این علامت شبیه یک کسر معمولی است و با دو عدد نوشته میشود که یکی بالا و دیگری پایین قرار میگیرد. به کسر میزان در انگلیسی Time Signature گفته میشود.
عدد بالایی کسر میزان نشان میدهد که در هر میزان چند ضرب وجود دارد. برای مثال، عدد ۲ به معنای میزان دوضربی و عدد ۳ به معنای میزان سهضربی است.
عدد پایینی کسر میزان مشخص میکند که نوع هر ضرب چه نتی است (بر اساس نسبت آن با نت گرد). به بیان دیگر، این عدد شکل ضرب را تعیین میکند. مثلاً اگر عدد پایینی ۴ باشد، یعنی هر ضرب معادل یک نت سیاه (که برابر با یکچهارم نت گرد است) در نظر گرفته میشود.
