نحوه اجرای تحریر در آواز

همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، تحریر نقش بسیار مهمی در آواز ایرانی ایفا می‌کند و اجرای درست آن نیازمند مهارت و دقت ویژه‌ای است. در ادامه این نوشته در وبلاگ آرین لوتوس، بیشتر با شیوه‌های اجرای تحریر در آواز آشنا خواهید شد.

جایگاه تحریر در آواز

پیوندی ژرف میان تحریر در آواز و شعرهای عارفانه‌ای مانند حافظ، مولانا و سعدی برقرار است. در حقیقت، آنچه آوازهای اصیل و باشکوه اجراشده توسط استادان موسیقی ایرانی را برجسته می‌کند، هماهنگی شگفت‌انگیز میان شعر، آواز و تحریر است. با توجه به این موضوع می‌توان فهمید که استادان معمولاً تحریر را در بخشی از شعر به کار می‌بردند که با مفهوم و حس آن قسمت هماهنگ باشد.

احساساتی مانند اندوه، شادی، حسرت، عشق، اعتراض و ناله، درون‌مایه اصلی شعر کهن فارسی هستند. شاعر، بیان عاطفی خود را در زیباترین شکل ممکن ارائه می‌دهد. در اوج این گونه اشعار که حافظ سرآمد آن‌هاست، غزل‌ها مانند یک داستان، مسیری را دنبال می‌کنند و دارای اوج و فرود هستند. حال اگر خواننده و آهنگساز درک عمیقی از موسیقی و ادبیات داشته باشند، می‌دانند که نقطه اوج یک غزل یا قطعه موسیقی، جای مناسبی برای آوردن تحریر است. احساساتی مانند غم و حسرت در بخشی از شعر، بهترین موقعیت برای اجرای یک تحریر زیبا و تأثیرگذار است.

اما تحریر چگونه باید اجرا شود؟
در اجرای تحریر، خواننده باید دقت کند که معنی شعر را دگرگون نکند و فهم کلام را دشوار نسازد. به همین خاطر، تحریر معمولاً فقط روی کلماتی اجرا می‌شود که بتوان آن‌ها را به وضوح و روشنی ادا کرد و از انجام تحریر روی بخش‌های میانی کلمات خودداری می‌شود. تحریر بیشتر روی هجاهای کشیده و نت‌هایی با زمان طولانی‌تر انجام می‌شود و ترجیحاً در پایان هر بیت شعر جای می‌گیرد.

داریوش صفوت بر این باور بود که اگر خواننده آواز، آشنایی مناسبی با ساز تنبک داشته باشد، می‌تواند به کیفیت تحریرهای خود بیفزاید، زیرا بهتر می‌تواند هماهنگی بین ساز و آواز را رعایت کند.

تأکید در تحریف به دو شکل صورت می‌پذیرد:

دو روش اصلی برای تاکید بر تحریر در آواز وجود دارد. روش اول، قرار دادن تحریر روی ضرب‌های قوی موسیقی (مانند ضرب اول هر میزان) است. روش دوم، قرار دادن هجای تاکیددار روی بلندترین (یا زیرترین) نت می‌باشد.

به عنوان نمونه، اگر به آثار ارزشمند استاد شجریان توجه کنیم، این موضوع به خوبی آشکار می‌شود. از آنجا که استاد شجریان هنرمندی کامل و مسلط به همه جنبه‌های لازم برای خلق یک اثر هنری است، بررسی کارهای او به درک این موضوع کمک زیادی می‌کند.

آلبوم «نوا و مرکب‌خوانی» استاد شجریان بارها از سوی کارشناسان و استادان موسیقی، از نظر محتوا و زیبایی، بررسی شده است. اما اگر تنها تحریرهایی را که استاد در این آلبوم اجرا کرده است، به صورت موردی تحلیل کنیم، به یک الگوی مناسب برای فهم این بحث دست خواهیم یافت.