نخستین خواننده مرد در رادیو ملی ایران که بود؟
اسماعیل ادیب خوانساری در سال ۱۳۱۹ برای نخستین بار به رادیو ایران دعوت شد. در ادامه این نوشته از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام، با اولین مرد خوانندهای که در رادیو ملی ایران آواز خواند، آشنا خواهید شد.
نخستین خواننده مرد در رادیو ملی ایران که بود؟
اسماعیل ادیب خوانساری وقتی ۳۹ سال داشت، برای اولین بار به برنامههای رادیو ملی ایران راه پیدا کرد. در آن زمان، او با موزیسینها و نوازندگان سرشناس زیادی همکاری نزدیک داشت. از جمله این هنرمندان میتوان به ابوالحسن صبا، علی اکبر شهنازی، حسین یاحقی، حبیب سماعی، عبدالحسین شهنازی، مهدی خالدی و مرتضی محجوبی اشاره کرد.
زندگینامه
اسماعیل ادیب خوانساری، خواننده و استاد آواز ایرانی و یکی از سه استاد بزرگ سبک آواز اصفهان، اهل شهر خوانسار بود و در سال ۱۲۸۰ در همین شهر متولد شد.
پدر او میرزا محمود خوانساری، روحانی بود و ادیب نزد استادانی چون عندلیب گلپایگانی (تولایی)، سید رحیم اصفهانی، حبیب شاطر حاجی و نایب اسدالله آموزش دید و از روش آوازی طاهرزاده نیز بهره برد.
خانوادهی ادیب از نظر مالی در تنگنا بودند و با درآمد کم از کشاورزی و باغداری زندگی را میگذراندند. پدرش امیدوار بود پس از اینکه پسرش فارسی، عربی و علوم دینی را بیاموزد، او را برای ادامهی تحصیل به نجف بفرستد تا به حوزهی علمیه و طلاب دینی بپیوندد.
ادیب تا سن چهارده سالگی این درسها را در خوانسار فرا گرفت و به خاطر داشتن صدای زیبا، با تشویق پدرش به عنوان مؤذن شهر انتخاب شد.
نخستین گوینده مرد در رادیوی سراسری ایران چه کسی بود؟
در آغاز کار رادیو در ایران، برنامهها بیشتر با صدای گویندگان زنده پخش میشد. در میان اولین گروهی که به این کار پرداختند، نام یک مرد نیز به چشم میخورد. او “حسین مروی” بود که از پیشگامان این عرصه به شمار میرود. مروی با صدایی رسا و واضح، بخشی از برنامههای رادیو را در روزهای ابتدایی راهاندازی آن اجرا میکرد و به عنوان نخستین گوینده مرد در تاریخ رادیوی ملی ایران شناخته میشود.
علاقه به هنر
از این زمان به بعد، عشق به شعر و موسیقی در وجود ادیب جای گرفت و به خواندن سرودههای شاعران بزرگ فارسی روی آورد. در این راه، بیشتر از همه با شعرهای مولانا، حافظ و سعدی انس گرفت و وقت خود را با آنها گذراند. وقتی حدود پانزده سال داشت، گاهی در خلوت، غزلهای سعدی را با صدایی دلنشین و به آرامی برای خود تکرار میکرد.
ادیب بین سالهای ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۹ گاهی در اصفهان و گاهی در تهران زندگی میکرد. در سال ۱۳۰۹ به کارهای دولتی پیوست و فعالیت اداری خود را از شانزدهم مهرماه همان سال در بلدیه، که همان شهرداری تهران امروزی است، شروع کرد.
کارهای هنری او روی صفحههای گرامافون ۷۸ دور (صفحات سنگی)، برنامههای رادیویی، آوازها و تصنیفهایی با همراهی ساز و ارکستر و همچنین شمار زیادی ضبطهای شخصی و خانگی برجای مانده است.
از میان آوازهای محلی بختیاری که با ارکستر انجمن موسیقی ملی اجرا شده، میتوان به «شلیل» و «خون دل» اشاره کرد. ادیب خوانساری در برنامههای «برگ سبز» و «گلهای جاویدان» نیز چندین اجرا داشته است.
تدریس و شاگردان
اسماعیل ادیب خوانساری مدتی در مدرسه علی موسیقی که استاد خالقی بنیان گذاشته بود، به آموزش آواز پرداخت. از شاگردان او در آن دوره میتوان احمد ابراهیمی را نام برد.
پس از آن، وقتی داریوش صفوت در سال ۱۳۴۹ مرکز حفظ و اشاعه موسیقی را تأسیس کرد، از ادیب نیز برای تدریس آواز دعوت کرد.
بین سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵، هوشنگ ابتهاج (سایه) که مسئول بخش موسیقی رادیو ایران بود، از ایشان خواست تا به هنرجویان مشتاق آواز در رادیو آموزش دهد.
از جمله کسانی که به طور مستقیم از آموزشهای ادیب استفاده کردند، حسن کسایی، هنگامه اخوان و فخری ملکپور هستند. اکبر گلپایگانی نیز بسیار از او آموخت و ریزهکاریهای سبک آواز اصفهان را نزد وی فراگرفت.
حسن کسایی از کسانی است که آثار بسیاری، هم خصوصی و هم رادیویی، با ادیب خلق کرده است. او در فاصله سالهای ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۵ به مدت یک سال در خانه ادیب در تهران زندگی کرد و نزد او درس گرفت.
آثار به جای مانده از این استاد بزرگ، شامل ضبطهای شخصی و خانگی و همچنین ردیف آوازی اوست که در سالهای پایانی عمرش ثبت شده است.
ردیف آوازی ادیب را عباس خوشدل، آهنگساز و موزیسین، به درخواست وزیر فرهنگ و هنر آن زمان ضبط کرد. این اثر پس از انقلاب توسط انتشارات چهارباغ منتشر شد.
ادیب برای هنر خود ارزش و احترام بسیاری قائل بود. او خود گفته است: «هیچگاه از کسی در ازای خواندن نوا پول نگرفتهام؛ زیرا این کار را دون شخصیت یک هنرمند میدانم.» از ویژگیهای ویژه این استاد آواز میتوان به حس معنوی و عرفانی در کارهایش، بیان درست شعر و حفظ حس درونی آن و همچنین تکنیکهای بینظیرش در اجرای تحریرها اشاره کرد.
وفات
این هنرمند در نهایت در ششم فروردینماه سال ۱۳۶۱ و در ۸۱ سالگی چشم از جهان فروبست. او پیش از درگذشت، مدتزمان طولانی از ضعف جسمانی رنج میبرد و در بستر بیماری بود.
