علت نامگذاری اسامی گوشه های ردیف موسیقی سنتی ایران

گوشه‌ها در موسیقی ایرانی نقش بسیار مهمی دارند. در نوشته‌های پیشین معنی گوشه توضیح داده شد. هر گوشه نام ویژه‌ای برای خود دارد، اما دلیل انتخاب این نام‌ها برای گوشه‌های ردیف موسیقی سنتی ایران چه بوده است؟ در ادامه می‌توانید پاسخ این پرسش را در وبلاگ آرین لوتوس بخوانید.

گوشه در موسیقی سنتی ایران

گوشه‌ها بخش‌های ثبت‌شده‌ای از موسیقی سنتی ایران هستند که استادان این هنر در طول سالیان آن‌ها را گردآوری کرده و به شاگردان آموزش می‌دهند.

هر دستگاه در موسیقی سنتی ایرانی، از چندین گوشه تشکیل شده است. این گوشه‌ها را استادان گوناگون به شیوه‌های کمی متفاوت — اما در اصل بسیار شبیه به هم — ثبت و نگهداری کرده‌اند. منبع اصلی گردآوری گوشه‌ها، معمولاً قطعاتی است که نوازندگان محلی در مناطق مختلف ایران می‌نواخته‌اند.

برآورد شده که نزدیک به ۳۰۰ گوشه در موسیقی ایرانی وجود دارد و یادگیری کامل آن‌ها نیازمند سال‌ها زمان و تمرین مداوم است.

دلیل انتخاب نام‌های گوشه‌ها در ردیف موسیقی ایرانی

در موسیقی سنتی ایران، مجموعه‌ای از نغمه‌ها و آهنگ‌ها وجود دارد که به آن «ردیف» می‌گویند. این ردیف به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود که هر کدام را یک «گوشه» می‌نامند. هر گوشه نام مخصوص به خود را دارد.

این نام‌ها معمولاً از چند راه اصلی برگزیده شده‌اند:
گاهی نام گوشه از نام منطقه‌ای گرفته شده که آن آهنگ یا نغمه نخستین بار در آنجا نواخته شده است. گاهی هم نام گوشه نشان‌دهنده حال و هوای خاص آن آهنگ است، مانند احساس شادی یا اندوه. برخی نام‌ها نیز از اشیا، طبیعت یا حتی داستان‌های قدیمی ایرانی الهام گرفته شده‌اند.

به طور کلی، این نام‌ها مانند یک برچسب یا نشانه هستند که به هر بخش از موسیقی هویت می‌بخشند و نوازندگان و علاقه‌مندان به کمک این نام‌ها می‌توانند بخش‌های مختلف ردیف را از هم تشخیص دهند و به خاطر بسپارند.

علت نامگذاری اسامی گوشه ها

این گوشه‌های آوازی از منابع مختلفی الهام گرفته‌اند:

۱ – از مناطق مختلف ایران زمین: مانند زابل، عراق، خاوران، آذربایجان، بختیاری، گیلان، شوشتر و…
۲ – از نام استادان و هنرمندان موسیقی: مانند محمد صادق‌خانی و مهدی ضرابی (در آواز بیات ترک)، مرادخانی (در دستگاه ماهور)، نی‌داوود (در دستگاه همایون)، جوادخانی (در گوشه رضوی دستگاه شور)، حسن موسی (در آواز ابوعطا) و…
۳ – توصیف‌کننده طبیعت و زیبایی‌های جهان: مانند سپهر، بحر نور، چکاوک، سارنج، نوروز عرب و عجم و…
۴ – بیان‌کننده احساسات و عواطف درونی: مانند حزین، مویه، راز و نیاز، سوز و گداز، کرشمه، جامه‌دران و…
۵ – برگرفته از داستان‌های ادبی و عاشقانه: مانند خسرو و شیرین، لیلی و مجنون
۶ – تقلید صداهای محیط اطراف: مانند رنگ شتر، زنگوله، ناقوس، قطار و…