استاد حسین تهرانی، پدر معاصر ساز تنبک
تنبک یکی از سازهای ضربهای است و تنها سازی از این خانواده به شمار میرود که با هر ده انگشت نواخته میشود. سازهای کوبهای را میتوان نخستین سازهایی دانست که انسانها ساختند و از آنها برای دور کردن جانوران یا فرستادن پیام به هم استفاده میکردند. اما آیا با پدر تنبک نوازی امروزی آشنا هستید؟ در ادامه این نوشته در وبلاگ آرین لوتوس، شما را با استاد حسن تهرانی آشنا میکنیم.
استاد حسین تهرانی پدر ساز تنبک
حسین تهرانی در سال ۱۲۹۰ خورشیدی در تهران، خیابان ایران به دنیا آمد. پدر او میرزا اسماعیل، از بازرگانان محترم خیابان عین الدوله بود. حسین تحصیلاتش را در دبیرستان امیراتابک کامل کرد. پدرش به موسیقی علاقه داشت و گاهی نوازندگان را به منزل دعوت میکرد. این مجالس باعث شد فرزندش از کودکی با موسیقی آشنا شود.
به تدریج حسین تهرانی گرایش خود را شناخت و شیفته یادگیری نواختن تنبک شد. اما پدرش با این کار مخالفت کرد، زیرا در آن دوره نوازندگی و پرداختن به موسیقی کاری ناپسند شمرده میشد و افرادی که به این سمت میرفتند در جامعه مورد سرزنش قرار میگرفتند.
حسین هم به ظاهر تنبک را کنار گذاشت، ولی اشتیاق به ضرب در دلش زنده بود. وقتی به زورخانه رفت، توانست ریتمهای مرسوم در زورخانه را بیاموزد. در همین دوران با استاد بدیع زاده آشنا شد و این آشنایی مسیر زندگی او را دگرگون کرد.
استاد صبا سرآغاز ادامه راه تخصصی
بدیعزاده متوجه استعداد هنری او شد و در یک جمع، این موضوع را با دوستانش، ابوالحسن صبا، استاد ملک، ملکالشعرای بهار، ذکاءالملک فروغی و حبیب سماعی در میان گذاشت. در آن مجلس، حسین تهرانی برای نخستین بار هنرش را در حضور این استادان بزرگ موسیقی به نمایش گذاشت.
استاد صبا نیز مانند بدیعزاده، نبوغ حسین تهرانی را تشخیص داد. در مقابل، حسین هم شیفتهٔ او شد و این دیدار، آغازگر حضور تهرانی در کلاسهای آموزشی استاد صبا بود.
تهرانی در سال ۱۳۰۷ آموزش جدی تنبک را نزد اسماعیلزاده شروع کرد. چون در آن زمان نتنویسی موسیقی رایج نبود، او قطعات تنبک را با تکیه بر عبارتهایی مانند: «بله و بله و بعله دیگه» و «یکصد و بیست و چهار و یکصد و بیست و چهار» و مانند اینها حفظ میکرد.
او برای پیشرفت بیشتر، از دانش رضا روانبخش، مهدی غیاثی و کنگرلو که در نواختن تنبک مهارت داشتند، نیز بهره برد. اما همواره استاد اصلی خود را استاد صبا میدانست.
استاد حسین تهرانی، به عنوان چهرهای پیشگام و نوآور در موسیقی ایران شناخته میشود. او نقش بیبدیلی در احیا و ارتقای ساز تنبک ایفا کرد و به همین دلیل، بسیاری او را پدر تنبک نوین مینامند. تلاشهای او باعث شد این ساز که پیشتر اغلب در نقش همراهیکننده بود، به عنوان یک ساز مستقل و تکنواز در کنار دیگر سازهای ایرانی مطرح شود. شیوهی منحصر به فرد و ابداعات او در تکنیک و آموزش، تأثیری ماندگار بر نسلهای بعدی نوازندگان گذاشت و جایگاه تنبک را در موسیقی اصیل ایرانی برای همیشه دگرگون کرد.
از ضربگیر تا جایگاه اصلی
در گذشته، نوازنده تنبک که به او «ضربگیر» میگفتند، از نظر جایگاه اجتماعی و هنری، موقعیت پایینتری نسبت به دیگر نوازندگان داشت و حتی او را در زمرهٔ هنرمندان به حساب نمیآوردند. به همین دلیل، تنبک یا ضرب معمولاً سازی فرعی تلقی میشد و نوازندگانش برای کسب اعتبار و موقعیت بهتر، بیشتر به عنوان نوازندهای از سازهای دیگری مانند سنتور، تار، کمانچه یا ویولن شناخته میشدند.
ضربگیر در آن فضا، جای نشستنش پایینتر از دیگران بود، اجازهٔ اظهارنظر نداشت و حتی ساز دیگر نوازندگان را حمل میکرد. در چنین شرایطی، تلاش برای آکادمیک کردن تنبک و دادن جایگاهی مناسب به آن به عنوان یک ساز ملی، کاری بیهوده به نظر میرسید. تا اینکه روزی استاد تهرانی عمداً با یک ساعت تأخیر به تمرین آمد.
نوازندگان که بسیار عصبانی شده بودند، به او اعتراض کردند. اما او با آرامش و در حالی که لبخندی بر لب داشت، گفت: «عجب! یعنی واقعاً بدون تنبک کارتان لنگ شد؟ شما که این ساز و نوازندهاش را بیارزش و کماهمیت میدانید.»
به این ترتیب، او اولین گام را برای ارتقای جایگاه تنبک برداشت و بعدها با رسمیکردن آموزش این ساز کوبهای، آن را در ردهٔ سازهای ملی قرار داد. امروزه تنبک بخشی از دروس دانشگاهی است و کتابهای آموزشی فراوانی برای یادگیری آن در دسترس هنرجویان قرار دارد.
در سال ۱۳۲۰، روحالله خالقی با همت و همراهی گروهی از دوستان هنرمندش «انجمن موسیقی ملی» را بنیان گذاشت که استاد تهرانی از اعضای اصلی آن و تنها نوازندهٔ تنبک در آن انجمن بود.
وفات
در نهایت استاد حسین تهرانی در روز هفتم اسفندماه سال ۱۳۵۲، در سن ۶۲ سالگی، از این جهان رخت بربست.
