محبوب ترین سازهای سنتی ایرانی کدامند ؟
هر سازی هواداران خودش را دارد، ولی در این میان برخی سازها بیش از دیگران میان مردم و نوازندگان محبوب شدهاند. اگر دوست دارید بدانید پرطرفدارترین سازهای سنتی ایران کداماند، ادامه این نوشته را در وبلاگ آرین لوتوس دنبال کنید.
محبوب ترین سازهای سنتی ایرانی کدامند ؟
برای پاسخ به این پرسش، ابتدا بهتر است کمی با دستهبندی سازهای ایرانی آشنا شویم. سازهای سنتی ایران به طور کلی به سه گروه اصلی تقسیم میشوند: سازهای زهی (سازهایی که با زخمه زدن یا کشیدن آرشه صدا میدهند)، سازهای بادی (سازهایی که با دمیدن نواخته میشوند) و سازهای ضربی (سازهایی که با کوبیدن یا تکان دادن به صدا درمیآیند).
اگر بخواهیم به صورت کلی و بدون در نظر گرفتن سلیقه یا موقعیت خاص هر فرد صحبت کنیم، پرطرفدارترین سازهای سنتی ایرانی معمولاً تار، سهتار، سنتور، نی، قانون، تنبک و دف هستند. این سازها به دلایل گوناگونی از محبوبیت بیشتری در میان مردم برخوردارند.
سنتور
سنتور از شناختهشدهترین سازهای اصیل ایرانی در موسیقی ماست. نگارهها و کندهکاریهای بهجامانده از دوران آشوری و بابلی (۶۶۹ پیش از میلاد) نشان میدهد ابزارهایی به شکل ذوزنقه، شبیه به سنتور، با ریسمان یا بندی از گردن آویزان میشد و با مضراب نواخته میشد. از همین رو، گمان میرود ایرانیان پیش از اسلام با این ساز آشنا بودهاند و آن را «کونار» مینامیدهاند.
به هر روی، سنتور یکی از سازهای کهن ایرانی است که درون جعبهای ذوزنقهشکل جای دارد و روی آن دو ردیف خرک قرار گرفته است. گفته میشود شکل سنتور از کشتی الهام گرفته، سیمهایش به تور ماهیگیری میماند و صدایش نیز برگرفته از صدای برخورد موج دریا با صخرههاست. برخی نیز باور دارند که نخستین بار ابونصر فارابی این ساز را شناسایی و ابداع کرده است.
ساز قانون
قانون سازی است که در نگاه اول شبیه سنتور به نظر میرسد، اما تفاوتهای مشخصی بین آنها وجود دارد. سنتور شکلی چهارضلعی و مانند یک ذوزنقه است، در حالی که قانون شکلی سهضلعی و شبیه به یک مثلث دارد. این ساز در دستهبندی سازهای خانواده سیتار قرار میگیرد.
مانند سنتور، قانون نیز یک جعبه صوتی چوبی دارد. تفاوت مهم دیگر در نحوه نواختن آنهاست: سنتور معمولاً با ضربه زدن مضراب بر سیمها به صدا درمیآید، اما قانون با نواختن انگشت سبابه نواخته میشود. قانون از قدیمیترین و اصیلترین سازهای موسیقی ایرانی به شمار میرود و بخشهای مهمی از فرهنگ موسیقایی ایران را نمایندگی میکند.
تنبک
تنبک از سازهای اصلی و قدیمی کوبهای ایران به شمار میآید که تاریخچه آن به دوران بسیار کهن، حتی پیش از ظهور اسلام، بازمیگردد. روایت شده است که انسانهای نخستین برای ایجاد صدا، تنه درختان را خالی میکردند و روی آن را با پوست حیواناتی مانند آهو یا گوسفند میپوشاندند. این کار به مرور باعث پدید آمدن سازهای کوبهای مانند طبل و تنبک شد.
از دیدگاه سازشناسی، تنبک نوعی طبل محسوب میشود که به آن طبل جامشکل هم گفته میشود. این ساز در چند دهه گذشته پیشرفت قابل توجهی کرده و حتی به صورت تکنواز و مستقل نیز به کار رفته است.
نی
نی یکی از سازهای بسیار قدیمی است که تاریخچه آن به قدمت تمدن بشری بازمیگردد. این ساز در دسته سازهای بادی جای دارد و نوازنده با دمیدن هوا در آن و گرفتن و رها کردن سوراخهای روی بدنهاش، آوایی نرم و گوشنواز از آن پدید میآورد.
در شعر و ادبیات فارسی، نوازنده نی همواره جایگاه ویژهای نزد شاعران کهن ایران زمین داشته است. این ساز از گیاهی به نام نی ساخته میشود که با توجه به آبوهوا و نوع خاک مناطق گوناگون جهان، گونههای متفاوتی دارد.
تار
تار از سازهای کهن و اصیل ایرانی است که با زخمه نواخته میشود. این ساز نه تنها در ایران، بلکه در برخی کشورهای همسایه مانند تاجیکستان، ارمنستان، گرجستان و مناطق قفقاز نیز رواج دارد.
براساس نقاشیهای باقیمانده بر دیوارهای کاخ هشتبهشت اصفهان، به نظر میرسد تار در دوره صفویه پدید آمده است. همچنین دو نقاشی یافتشده در شیراز نشان میدهد که در دوران زندیه نیز این ساز مورد توجه و استفاده بوده است.
بر پایه مدارک موجود، همانطور که در کتاب «گامهای گمشده» اثر مرتضی حنانه (استاد موسیقی ایران) آمده، تار به عنوان ساز ملی ایرانیان شناخته میشود. دلیل این موضوع آن است که تار کاملاً برآمده از ذوق و سلیقه ایرانی است و انحناها و قوسهای بهکاررفته در ساخت آن، در هنرهایی مانند نقاشی و مینیاتور ایرانی نیز دیده میشود.
سه تار
سهتار در گذشته از خانواده سازهایی مانند دوتار و تنبور به شمار میرفت، اما امروزه شباهت زیادی به تار پیدا کرده است. این ساز جایگاه ویژهای در موسیقی ایرانی دارد و معمولاً بهصورت تکنوازی نواخته میشود. هر دستگاه موسیقی کوک خاص خود را برای سهتار میطلبد، اما فاصله چهارم یا پنجم نزولی میان سیم اول و دوم در بیشتر کوکها یکسان باقی میماند.
دف
دف، یک ساز کوبهای ایرانی است. این ساز از یک حلقه چوبی تشکیل شده که روی آن یک لایه نازک پوست کشیده شده است. نوازنده با ضربه زدن انگشتانش بر روی پوست، آن را به صدا درمیآورد. دف شبیه ساز دایره است، اما از آن بزرگتر است و صدای آن نیز بمتر و عمیقتر میباشد.
آموزش موسیقی سنتی
اگر به موسیقی و سازهای ایرانی علاقه دارید، میتوانید در آموزشگاه موسیقی آرین لوتوس، که در شرق تهران و محله نارمک قرار دارد، ثبتنام کنید. در این آموزشگاه، استادان با تجربه و ماهر به شما نواختن سازهای سنتی را به بهترین شکل آموزش میدهند و با روشهای ساده و مؤثر، قدم به قدم پیشرفت خواهید کرد.
